ชาวมอญเข้าสู่ประเทศไทยตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาในแผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชา สมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเด็จพระเจ้าปราสาททองสมเด็จพระนารายณ์ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ สืบต่อมาถึงสมัยกรุงธนบุรีและกรุงรัตนโกสินทร์ ผ่านหลายทาง เช่น ด่านเจดีย์สามองค์ จังหวัดกาญจนบุรีและด่านแม่ละเมา จังหวัดตาก โดยตั้งรกรากริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาแม่กลองและแม่น้ำท่าจีน สำหรับในจังหวัดอยุธยา ยังหลงเหลือชุมชนชาวมอญเพียงแห่งเดียวที่อนุรักษ์ขนบธรรมเนียมประเพณีไว้เหนียวแน่น คือ ชุมชนมอญเสากระโดง ซึ่งเดิมเรียกชื่อหมู่บ้านตามภาษามอญว่า “กวานประสาท” เคยเป็นด่านขนอนหรือด่าน เก็บภาษีอากรในสมัยกรุงศรีอยุธยาซึ่งมีเรื่องเล่าว่า เรือสำเภาอับปางลงและลอยมาติดในย่านนี้ ชาวบ้านจึงเรียกว่า หมู่บ้านเสากระโดง อันมีวัดทองบ่อหรือชื่อเดิมว่า วัดเพียปราสาทเป็นศูนย์กลางหมู่บ้าน ส่วนเสากระโดงทำจากไม้ตะเคียน ทางวัดได้เก็บรักษาไว้ที่ด้านหน้าวัดใกล้กับเจดีย์โบราณย่อ 12 มุมสร้างตั้งแต่สมัยอยุธยา ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ วัดทองบ่อกลายแหล่งเรียนรู้และท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม เมื่อพระครูอาทรพิพัฒนโกศล หรือพระอาจารย์สุทัศน์ธรรมอุบลเจ้าอาวาส ริเริ่มพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านวัดทองบ่อและศูนย์ศึกษาชุมชนชาวมอญขึ้นที่ศาลาการเปรียญหลังเก่าอายุ 300 ปีภายในเรือนไม้จัดแสดงพระพุทธรูปศิลปะมอญอันงดงาม พระพุทธรูปหยก อายุถึง 2,000 ปี ภาพวาดกษัตริย์มอญ โดยเฉพาะวาดเด่นคือพระเจ้าราชาธิราช ผู้สร้างอาณาจักรหงสาวดีซึ่งชาวมอญให้ความเคารพสูงสุดในทุก ๆ ภาพจะมีเกร็ดประวัติศาสตร์ไทย-มอญกำกับไว้ด้วย สิ่งที่น่าใจอีกอย่างคือ คัมภีร์งาช้างจารอักขระภาษามอญโบราณ ซึ่งพระสงฆ์ชาวมอญติดตัวมาในช่วงอพยพมาเมืองไทย รวมทั้งสมุดข่อยใบลานจารึกบทสวดมนต์ และยังมีสรรพวิชาภาษามอญทำมาจากงาช้าง ล้วนเป็นของล้ำค่ายิ่งนัก รอบ ๆ ยังจัดแสดงข้าวของเครื่องใช้ของพระสงฆ์วัดทองบ่อแฝงอัตลักษณ์ความเป็นมอญตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 รอบพิพิธภัณฑ์ตกแต่งด้วยโหน่ หรือ ธงตะขาบสัญลักษณ์ของชาวมอญ ซึ่งสร้างจากฝีมือ อาโปย (คำเรียกชาวมอญ) หมายถึงชาวมอญที่อพยพเข้ามาเมื่อ 10 กว่าปีก่อน ซึ่งมีความรู้เกี่ยวกับวัฒนธรรมมอญเป็นอันมาก วัดทองบ่อยังสืบสานประเพณีอันดีงามของชาวมอญไว้ โดยวันมหาสงกรานต์จะจัดพิธีทำบุญตักบาตรพระสงฆ์แบบมอญหรือที่เรียกว่า ตักบาตรน้ำผึ้ง ประเพณีแห่โหน่สรงน้ำพระสงฆ์จากรางไม้ไผ่ซึ่งมีที่เดียวในอยุธยา ชาวบ้านจะแต่งกายแบบชาวรามัญ พร้อมมีอาหารพื้นบ้านและข้าวแช่ชาวมอญให้ได้ชิมคลายร้อนด้วย
